22 czerwca 2025
Branże wysokiego ryzyka AML to sektory gospodarki szczególnie narażone na wykorzystanie do prania pieniędzy i finansowania terroryzmu. Identyfikacja tych branż oraz stosowanie odpowiednich środków bezpieczeństwa finansowego jest kluczowe dla skutecznej implementacji systemu przeciwdziałania praniu pieniędzy. Niniejszy artykuł opiera się na ustaleniach aktualnej Krajowej Oceny Ryzyka (KOR) z 2023 roku.
Co to są branże wysokiego ryzyka AML?
Branże wysokiego ryzyka AML to sektory gospodarki, które ze względu na swoją specyfikę, model biznesowy lub charakter transakcji są szczególnie narażone na wykorzystanie przez przestępców do prania brudnych pieniędzy, finansowania terroryzmu lub innych przestępstw finansowych.
Poziom zagrożenia praniem pieniędzy w Polsce został określony w najnowszej Krajowej Ocenie Ryzyka 2023 jako bardzo wysoki (4 w 4-stopniowej skali). Szacuje się, że zyski z nielegalnej działalności stanowią około 3,34% PKB Polski.
Dlaczego identyfikacja branż wysokiego ryzyka jest kluczowa?
Właściwa klasyfikacja branż pod kątem ryzyka AML pozwala:
- Dostosować poziom środków bezpieczeństwa finansowego do rzeczywistego zagrożenia.
- Alokować zasoby tam, gdzie są najbardziej potrzebne.
- Spełnić wymogi regulacyjne dotyczące oceny ryzyka.
- Zapobiec wykorzystaniu firmy do celów przestępczych.
- Minimalizować ryzyko sankcji ze strony organów nadzoru.
Podstawy prawne klasyfikacji ryzyka branżowego
System przeciwdziałania praniu pieniędzy w Polsce opiera się na Ustawie z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, która implementuje dyrektywy unijne AMLD4 i AMLD5. Kluczowe instytucje to:
- Generalny Inspektor Informacji Finansowej (GIIF): Jednostka analityki finansowej.
- Komisja Nadzoru Finansowego (KNF): Organ nadzoru nad instytucjami finansowymi.
Polska zajmuje 131. miejsce na 160 państw w Basel AML Index 2024 z oceną 4,34¹, co wskazuje na relatywnie dobre zarządzanie ryzykiem w regionie.
Krajowa Ocena Ryzyka: Kluczowe ustalenia
Druga edycja KOR, opublikowana w grudniu 2023 roku, uwzględnia zmiany wynikające z pandemii COVID-19, konfliktu w Ukrainie oraz rozwoju nowych technologii.
Analiza sektorowa wykazała, że w strukturze ryzyka dominują sektory o poziomie średni-wysokim (43,8%) oraz wysokim (37,5%). Największe zagrożenie stwarzają:
- Fizyczny przewóz wartości majątkowych przez granicę (ryzyko prania pieniędzy: 3,10)
- Usługi telekomunikacyjne powiązane z płatnościami mobilnymi (ryzyko prania pieniędzy: 3,20; finansowania terroryzmu: 2,80)
- Finansowanie społecznościowe (crowdfunding) (ryzyko: 2,92)
Katalog branż wysokiego ryzyka w Polsce
Sektory o najwyższym ryzyku
Wskaźnik KOR opiera się o raport Krajowej Oceny Ryzyka z 2023 roku
| Sektor | Główne Zagrożenia |
|---|---|
| Fizyczny przewóz wartości majątkowych przez granicę | Przemyt gotówki, unikanie kontroli celnych i finansowych, organizowany przemyt środków finansowych przez granice zewnętrzne UE. |
| Usługi telekomunikacyjne i płatności mobilne | Trudność w śledzeniu małych, ale licznych transakcji, możliwość anonimowego korzystania z usług, rozwój mikrotransakcji. Obejmuje też rozliczanie transakcji kartowych². |
| Finansowanie społecznościowe (crowdfunding) | Platformy crowdfundingowe mogą być wykorzystywane do zbierania środków na cele pozorne, legalizowania dochodów z przestępstw lub finansowania działalności nielegalnej. Ryzyko wynika z dużej liczby anonimowych wpłat o niskiej wartości. Obejmuje platformy ECSPR³. |
| Organizacje non-profit | Średni-wysokie ryzyko ze względu na możliwość tworzenia fałszywych organizacji, międzynarodowy charakter i anonimowe darowizny. |
| Waluty wirtualne i kryptowaluty | Anonimowość transakcji, brak centralnego nadzoru, omijanie tradycyjnych mechanizmów kontroli. Regulowane przez MiCA: stablecoiny (ART/EMT) od 30 czerwca 2024, pozostałe CASP-y od 30 grudnia 2024⁴. |
Sektory finansowe
| Sektor | Główne Zagrożenia |
|---|---|
| Bankowość | Strukturyzacja transakcji w celu uniknięcia progów raportowania, wykorzystywanie produktów kredytowych do prania pieniędzy. Średnie ryzyko prania pieniędzy: 2,75. Sektor podlega nadzorowi KNF. |
| Usługi płatnicze (poza bankami) | Obejmuje instytucje płatnicze, firmy z przekazami pieniężnymi. Ryzyko wynika z anonimowości i transgranicznego charakteru usług. |
| Kantory i wymiana walut | Transakcje gotówkowe przy granicach, możliwość wymiany bez pozostawiania śladu transakcyjnego. Podlegają wpisowi do rejestru działalności kantorowej prowadzonego przez Prezesa NBP⁵. |
Uwaga: Szczególną ostrożność należy zachować w przypadku transakcji z klientami z krajów wysokiego ryzyka, co dodatkowo podnosi poziom ryzyka branżowego.
Sektory objęte obowiązkami AML w ostatnich latach
Lombardy: Ryzyko średnio-wysokie z powodu dominacji transakcji gotówkowych i możliwości wykorzystania fikcyjnego zastawu.
Biura rachunkowe: Ryzyka obejmują fałszowanie ksiąg, pomoc w unikaniu opodatkowania i tworzenie fikcyjnych struktur biznesowych.
Pośrednicy nieruchomości: Sektor charakteryzuje się wysokowartościowymi transakcjami (często gotówkowymi) i możliwością wykorzystania skomplikowanych struktur własnościowych.
Sektory niefinansowe
Handlarze dziełami sztuki i towarami luksusowymi: Wysokie ryzyko manipulacji cen, trudność w obiektywnej wycenie i nieprzejrzystość rynku.
Kasyna i zakłady bukmacherskie: Duże wolumeny gotówki, produkty online, wysokie stawki i szybkie wypłaty.
Sektory gotówkowe
Przedsiębiorstwa takie jak restauracje, sklepy detaliczne, myjnie samochodowe czy salony fryzjerskie stanowią szczególną kategorię ryzyka. Utrudniają one rozróżnienie legalnych i nielegalnych przepływów pieniężnych, umożliwiając mieszanie nielegalnej gotówki z legalnymi przychodami.
Przyporządkowanie kodów PKD 2025 do kluczowych branż wysokiego ryzyka AML
Poniżej wskazano dominujące kody PKD 2025, które w praktyce wykorzystuje się do rejestracji działalności w danej branży. Jeżeli przepis lub praktyka wprost wyróżnia kilka podklas, podano komplet kodów.
| Branża + opis | Kod PKD |
|---|---|
| Bankowość – Pozostałe pośrednictwo pieniężne | 64.19.Z |
| Usługi płatnicze świadczone przez podmioty niebankowe – Krajowe instytucje płatnicze i instytucje pieniądza elektronicznego | 66.19.Z, 64.19.Z |
| Ubezpieczenia – Działalność w zakresie ubezpieczeń na życie | 65.11.Z |
| Ubezpieczenia – Działalność w zakresie pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych | 65.12.Z |
| Inne instytucje finansowe – Leasing, faktoring, fundusze sekurytyzacyjne | 64.91.Z, 64.99.Z |
| Wymiana walut / kantory (FIAT) – Działalność maklerska | 66.12.Z |
| Waluty wirtualne / kryptowaluty – Kantory, giełdy, operatorzy ATM | 66.12.Z, 66.19.Z |
| Finansowanie społecznościowe (crowdfunding) - Działalność platform crowdfundingowych | 66.19.Z |
| Usługi telekomunikacyjne powiązane z płatnościami mobilnymi – Telekomunikacja bezprzewodowa | 61.20.Z, 61.90.Z |
| Fizyczny przewóz wartości majątkowych przez granicę – Działalność ochroniarska związana z transportem pieniędzy⁶ | 80.10.Z |
| Gry hazardowe – Działalność związana z grami losowymi i zakładami (łącznie z loteriami on-line) | 92.00.Z |
| Organizacje typu non-profit – Działalność pozostałych organizacji członkowskich | 94.99.Z |
| Nieruchomości / pośrednictwo – Pośrednictwo w obrocie nieruchomościami | 68.31.Z |
| Wycena nieruchomości – Działalność związana z wyceną nieruchomości | 68.32.A |
| Lombardy – Pozostałe formy udzielania kredytów (zastaw pod zabezpieczenie) | 64.92.Z |
| Notariusze – Działalność prawnicza (czynności objęte obowiązkami AML) | 69.10.Z |
| Handlarze dziełami sztuki i antykami – Sprzedaż detaliczna artykułów używanych (antykwariaty i galerie) | 47.79.Z |
| Handlarze metalami szlachetnymi – Sprzedaż hurtowa metali i rud metali (złoto inwestycyjne, kruszec) | 46.72.Z |
| Handlarze kamieniami szlachetnymi i biżuterią – Sprzedaż hurtowa kamieni szlachetnych i biżuterii | 46.76.Z, 46.48.Z |
| Biura rachunkowe – Działalność rachunkowo-księgowa | 69.20.A |
| Doradcy podatkowi – Doradztwo podatkowe | 69.20.B |
| Kancelarie prawne – Działalność prawnicza (wybrane usługi powiernicze) | 69.10.Z |
| Firmy pożyczkowe – Pozostałe formy udzielania kredytów (niebankowe kredyty konsumenckie) | 64.92.Z |
| Kasyna i zakłady bukmacherskie – Działalność związana z grami losowymi i zakładami (on-line/off-line) | 92.00.Z |
| Restauracje – Restauracje i inne stałe placówki gastronomiczne (podmioty gotówkowe) | 56.10.A |
| Sklepy detaliczne – Sprzedaż detaliczna prowadzona w niewyspecjalizowanych sklepach (podmioty gotówkowe) | 47.11.Z |
| Branża energetyczna – Wytwarzanie energii elektrycznej | 35.11.Z |
| Branża energetyczna – Sprzedaż energii elektrycznej | 35.13.Z |
| Farmaceutyki – Produkcja leków i pozostałych wyrobów farmaceutycznych | 21.20.Z |
| Opieka zdrowotna – Działalność fizjoterapeutyczna | 86.90.A |
| Opieka zdrowotna – Praktyka lekarska | 86.21.Z, 86.22.Z |
| Import / eksport, handel międzynarodowy – Sprzedaż hurtowa niewyspecjalizowana | 46.90.Z |
| Sektor wydobywczy – Wydobywanie węgla kamiennego | 05.10.Z |
| Sektor wydobywczy – Wydobywanie rud żelaza | 07.10.Z |
| Budownictwo – Roboty budowlane związane ze wznoszeniem budynków mieszkalnych i niemieszkalnych | 41.20.Z |
| Rolnictwo – Uprawa zbóż, roślin strączkowych i oleistych (duże gospodarstwa) | 01.11.Z |
| Transport i logistyka – Transport drogowy towarów | 49.41.Z |
| Transport i logistyka – Magazynowanie i składowanie towarów | 52.10.B |
| Handlarze luksusowymi towarami – Sprzedaż hurtowa pozostałych artykułów użytku domowego (odzież, biżuteria high-end) | 46.49.Z |
| Przedsiębiorstwa powiernicze / trusty – Działalność trustów, funduszów i podobnych instytucji finansowych | 64.30.Z |
| Spółki-przykrywki – Działalność holdingów finansowych (holdingi bez operacji) | 64.20.Z |
| Providerzy usług korporacyjnych – Działalność prawnicza (rejestracja spółek, sekretariat) | 69.10.Z |
Co robić gdy klient działa w branży wysokiego ryzyka
Instytucje obowiązane powinny stosować wzmożone środki bezpieczeństwa finansowego w stosunku do klientów z branż wysokiego ryzyka.
Pogłębiona identyfikacja
- Weryfikacja tożsamości z wykorzystaniem wielu niezależnych źródeł.
- Szczegółowa analiza struktur właścicielskich w celu identyfikacji beneficjentów rzeczywistych.
- Sprawdzenie reputacji biznesowej i źródeł pochodzenia majątku klienta.
Monitoring transakcji
- Zastosowanie obniżonych progów dla alertów transakcyjnych.
- Częstsze i bardziej szczegółowe przeglądy aktywności na rachunkach.
- Analiza wzorców transakcyjnych pod kątem nietypowych lub złożonych operacji.
Pogłębiona dokumentacja
- Uzyskanie szczegółowych informacji o celu i charakterze stosunków gospodarczych.
- Dokumentowanie źródeł pochodzenia środków klienta.
- Regularne, co najmniej coroczne, aktualizacje dokumentacji klienta.
SystemAML i zarządzanie ryzykiem branżowym
Automatyczna klasyfikacja branż
SystemAML oferuje zaawansowane narzędzia do zarządzania ryzykiem branżowym, które pomagają sprostać wymogom wynikającym z KOR 2023:
Baza kodów PKD wysokiego ryzyka
- ✅ Zautomatyzowana klasyfikacja na podstawie kodów PKD
- ✅ Regularne aktualizacje zgodnie z wytycznymi FATF i KOR
- ✅ Integracja z rejestrami publicznymi (REGON, CRBR)
- ✅ Personalizowane listy branż dla organizacji
Reguły compliance branżowe
- ✅ Automatyczne przypisywanie poziomu ryzyka na podstawie branży
- ✅ Dostosowane procedury weryfikacji dla sektorów wysokiego ryzyka
- ✅ Alerty o klientach z branż wysokiego ryzyka
- ✅ Raportowanie zgodne z wymogami GIIF
Najczęściej zadawane pytania
Czy wszystkie firmy z branży wysokiego ryzyka stwarzają takie samo zagrożenie?
Nie. Nawet w ramach tej samej branży poziom ryzyka może się różnić w zależności od wielkości podmiotu, zasięgu geograficznego, profilu klientów czy historii naruszeń. Ocena ryzyka powinna być zawsze indywidualna.
Jak często należy aktualizować ocenę ryzyka branżowego?
Instytucje obowiązane powinny aktualizować swoje oceny ryzyka regularnie, minimum co dwa lata, a także każdorazowo w przypadku istotnych zmian w otoczeniu prawnym lub biznesowym.
Jakie są kluczowe obowiązki dla nowo objętych sektorów (lombardy, biura rachunkowe)?
Muszą one wdrożyć pełny system AML, w tym:
- Przeprowadzić ocenę ryzyka instytucji.
- Wprowadzić wewnętrzną procedurę AML.
- Wyznaczyć osobę odpowiedzialną za compliance.
- Szkolić pracowników.
- Stosować środki bezpieczeństwa finansowego wobec klientów.
- Raportować transakcje podejrzane do GIIF.
Podsumowanie
Branże wysokiego ryzyka AML wymagają szczególnej uwagi i dostosowanych procedur compliance. Kluczem do sukcesu jest:
- Właściwa identyfikacja branż wysokiego ryzyka w oparciu o KOR 2023.
- Stosowanie wzmożonych środków bezpieczeństwa proporcjonalnie do ryzyka.
- Regularne monitorowanie i aktualizacja ocen ryzyka.
- Wykorzystanie nowoczesnych narzędzi automatyzacji do zarządzania ryzykiem.
- Ciągłe szkolenie personelu i przygotowanie na nadchodzące zmiany regulacyjne (MiCA, AMLD6).
Przypisy:
¹ Basel AML Index 2024 - index.baselgovernance.org
² PKD 66.19.Z obejmuje rozliczanie transakcji kartowych i inne usługi fintech - klasyfikacje.gofin.pl
³ ECSPR - European Crowdfunding Service Providers Regulation
⁴ MiCA - Markets in Crypto-Assets Regulation, weszła w życie 29 czerwca 2023 - eba.europa.eu
⁵ PKD 66.12.Z obejmuje wprost kantory wymiany walut - klasyfikacje.gofin.pl
⁶ PKD 80.10.Z obejmuje transport pieniędzy i wartości - klasyfikacje.gofin.pl
