Sankcje i szczególne środki ograniczające

27 PAŹDZIERNIKA 2023

Jednym z kluczowych obowiązków instytucji zobowiązanych ustawą o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu
(ustawa AML) jest stosowanie szczególnych środków ograniczających. Te środki obejmują między innymi wyszukiwanie informacji na listach sankcyjnych o podmiotach, z którymi nawiązywane są stosunki gospodarcze. W poniższym artykule szczegółowo omówimy, jak i kiedy należy stosować środki ograniczające oraz jak efektywnie wyszukiwać podmioty na listach sankcyjnych.

W pierwszej kolejności zdefiniujemy kluczowe pojęcia, takie jak szczególne środki ograniczające i listy sankcyjne. Następnie omówimy przykłady sankcji nałożonych na różne kraje. Na koniec, przedstawimy źródła list sankcyjnych i omówimy sankcje w kontekście obowiązków wynikających z ustawy AML.

Czym są Szczególne Środki Ograniczające

Szczególne Środki Ograniczające (SSO) to specyficzne działania podejmowane przez instytucje obowiązane w celu przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. SSO są stosowane wobec określonych osób i podmiotów, które są uznane za zagrożenie dla bezpieczeństwa.

Szczególne Środki Ograniczające obejmują dwa główne działania:

1. Zamrożenie wartości majątkowych : To oznacza, że instytucje obowiązane muszą zapobiegać przenoszeniu, zmianie lub wykorzystaniu jakichkolwiek wartości majątkowych należących do, posiadanych lub kontrolowanych przez te osoby lub podmioty. W praktyce oznacza to, że nie mogą one przeprowadzać żadnych operacji, które mogłyby zmienić wielkość, wartość, miejsce, własność, posiadanie, charakter, przeznaczenie tych wartości majątkowych lub umożliwić osiągnięcie z nich jakiejkolwiek korzyści.
2. Nieudostępnianie wartości majątkowych : Instytucje zobowiązane nie mogą udostępniać wartości majątkowych bezpośrednio ani pośrednio tym osobom i podmiotom, ani na ich rzecz. To oznacza, że nie mogą one udzielać pożyczek, kredytów konsumenckich czy hipotecznych, dokonywać darowizn, ani dokonywać płatności za towary lub usługi na rzecz tych osób lub podmiotów.

W praktyce, Szczególne Środki Ograniczające są narzędziem, które pomaga instytucjom zobowiązanym w zapobieganiu finansowaniu działań, które mogą zagrażać bezpieczeństwu.

Instytucja obowiązana w procedurze AML powinna uwzględnić jakie konkretnie działania będzie podejmować stosując szczególne środki ograniczające i w jakich przypadkach.

Czym są sankcje?

Sankcje to narzędzia polityczne i ekonomiczne stosowane przez kraje lub organizacje międzynarodowe, takie jak Unia Europejska czy Organizacja Narodów Zjednoczonych, w celu wywierania wpływu na politykę lub działania innych krajów, podmiotów lub osób. Sankcje są często stosowane w odpowiedzi na naruszenia praw człowieka, zagrożenia dla pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego, lub w celu zapobiegania finansowaniu terroryzmu.

Sankcje stały się zasadniczym elementem wspólnej unijnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa i są stosowane jako część zintegrowanego, kompleksowego podejścia politycznego. Mają na celu skłonienie osób oraz podmiotów nimi objętych do zmiany polityki lub postępowania, a tym samym promować cele wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa.

Sankcje mogą objąć różne podmioty, w tym rządy krajów spoza UE, podmioty (przedsiębiorstwa) finansujące niepożądaną politykę, grupy lub organizacje, takie jak ugrupowania terrorystyczne, osoby wspierające daną politykę czy osoby zaangażowane w działalność terrorystyczną.

Podstawowe rodzaje sankcji

• Sankcje finansowe : obejmują między innymi zamrożenie funduszy i zakaz udostępniania funduszy. Celem jest ograniczenie dostępu do zasobów finansowych dla osób lub podmiotów objętych sankcjami.
• Sankcje gospodarcze : obejmują ograniczenia w imporcie lub eksporcie określonych towarów i usług. Mogą one wpływać na gospodarkę kraju lub regionu objętego sankcjami.
• Sankcje dotyczące ruchu osobowego : obejmują między innymi zakaz wjazdu na określone terytorium. Są one stosowane w celu ograniczenia swobody przemieszczania się osób objętych sankcjami.
• Sankcje dyplomatyczne : obejmują między innymi zerwanie stosunków dyplomatycznych. Są one stosowane w celu wyrażenia niezadowolenia z polityki lub działań innego kraju.

Zakres regulacji względem instytucji obowiązanych dotyczy obecnie stosowania sankcji finansowych.

Listy sankcyjne

Czym jest lista sankcyjna?

Lista sankcyjna to narzędzie używane przez kraje lub organizacje międzynarodowe do identyfikacji osób, grup, organizacji lub krajów, które zostały objęte sankcjami. Listy te są często publikowane i aktualizowane przez odpowiednie organy, a instytucje finansowe i inne podmioty są zobowiązane do regularnego sprawdzania tych list w celu zapewnienia zgodności z obowiązującymi sankcjami.

Kluczowe listy sankcyjne

• Lista sankcyjna UE: Unia Europejska utrzymuje listy sankcyjne jako część swojej Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa. Te listy zawierają nazwiska osób, grup i organizacji, które zostały objęte sankcjami UE. Sankcje mogą obejmować różne środki, takie jak zamrożenie aktywów, zakazy podróży czy ograniczenia handlowe.
• Lista sankcyjna MSWiA (Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji): W Polsce, MSWiA utrzymuje aktualną polską listę sankcyjną, która zawiera nazwiska osób i organizacji objętych sankcjami.
• Lista sankcyjna ONZ - jest narzędziem stworzonym i zarządzanym przez Organizację Narodów Zjednoczonych, służącym do identyfikacji osób, grup, organizacji lub krajów, które zostały objęte sankcjami międzynarodowymi.
• Lista sankcyjna OFAC (Office of Foreign Assets Control): OFAC, agencja Departamentu Skarbu Stanów Zjednoczonych, utrzymuje listę sankcyjną znanej jako "Specially Designated Nationals" (SDN). Lista ta zawiera nazwiska osób, grup i organizacji, które są objęte sankcjami USA.
• Lista sankcyjna HM Treasury: W Wielkiej Brytanii, HM Treasury utrzymuje listę sankcyjną, która zawiera nazwiska osób, grup i organizacji objętych sankcjami UK.

Więcej o liście sankcyjnej OFAC

Z uwagi na szeroki zakres podmiotów, których dotyczą listy sankcyjne, agencja OFAC podzieliła je pomiędzy dwie główne listy :

• Lista sankcyjna SDN (Specially Designated Nationals) obejmuje podmioty, które są ściśle powiązane z terroryzmem, handlem narkotykami, proliferacją broni masowego rażenia oraz innymi poważnymi zagrożeniami dla bezpieczeństwa narodowego USA. W związku z tym, na terenie Stanów Zjednoczonych zabronione jest nawiązywanie jakichkolwiek stosunków gospodarczych z danymi podmiotami, a wszelkie aktywa ulokowane w Stanach Zjednoczonych należące do danych podmiotów zostają zamrożone. Poza osobami fizycznymi oraz osobami prawnymi, na liście SDN znajdują się również jednostki pływające oraz samoloty powiązane z podmiotami objętymi na listach sankcyjnych lub podejrzanymi o branie udziału w czynnościach zagrażających bezpieczeństwu USA.
• Lista sankcyjna non-SDN (znana również pod nazwą Consolidated Sanctions List) obejmuje zarówno osoby fizyczne, jak i osoby prawne. Podzielona jest na mniejsze listy:
  • Sectoral Sanctions Identifications (SSI List)
  • Foreign Sanctions Evaders (FSE List)
  • Non-SDN Palestinian Legislative Council (NS-PLC List)
  • List of Foreign Financial Institutions Subject to Correspondent Account or Payable-Through Account Sanctions (CAPTA List)
  • Non-SDN Menu-Based Sanctions List (NS-MBS List)
  • Non-SDN Chinese Military-Industrial Complex Companies List (NS-CMIC List)
  Różnią się one przede wszystkim zakresem sankcji wymierzonych wobec podmiotów, które się na nich znajdują, jednak nie są one tak restrykcyjne, jak w przypadku listy SDN. Ograniczają się do częściowego zamrożenia aktywów oraz zredukowanie dostępu do rynku kapitałowego USA, transakcji handlowych, pożyczek, technologii i innych zasobów.

Wyszukiwanie na listach sankcyjnych

Instytucje finansowe i inne podmioty obowiązane do przestrzegania przepisów dotyczących przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu muszą regularnie sprawdzać listy sankcyjne, aby zapewnić, że nie prowadzą transakcji z osobami, grupami czy organizacjami objętymi sankcjami. Systematycznie sprawdzanie powyższych list jest mało praktyczne. Wyszukiwarka dostępna w System AML pozwala na automatyczne i wymagane ustawowo okresowe wyszukiwanie na listach sankcyjnych podmiotów, z którymi instytucja obowiązana posiada stosunki gospodarcze.

Obowiązki AML w kontekście list sankcyjnych

Podsumowując, instytucje obowiązane zobligowane w ramach obowiązków ustawowych do:

• Sprawdzania obecności na listach sankcyjnych podczas zawierania relacji biznesowej
• Okresowego sprawdzania obecności na listach sankcyjnych w ramach przeprowadzonych środków bezpieczeństwa finansowego w ramach przyjętej procedury AML
• W przypadku korzystania z zewnętrznych dostawców list sankcyjnych gwarancji aktualności danych
• Stosowania szczególnych środków ograniczających w przypadku wykrycia obecności na listach sankcyjnych